Wat is osteoporose?
In gezond botweefsel is er een evenwicht tussen botaanmaak en botafbraak. Twee systemen spelen daarin een belangrijke rol: het hormonale systeem dat de calciumconcentratie in het bloed constant houdt en de mechanische krachten en zwaartekracht waaraan het skelet onderhevig is.
De calciumvoorraad in het lichaam zit opgeslagen in het bot en de tanden en op dit calcium wordt beroep gedaan om de calciumspiegel in het bloed op een zeer strikt peil te houden, wat heel belangrijk is voor het goed functioneren van het lichaam.
Het bot vernieuwt zichzelf voortdurend want er wordt constant schade aangebracht door allerlei krachten die erop uitgeoefend worden. De reparatie van die kleine letsels wordt botremodelering genoemd. Het bot wordt dus continu afgebroken en weer opgebouwd. Bij osteoporose is de afbraak echter groter dan de heropbouw waardoor de botsterkte afneemt. De beenderen worden zwakker met als gevolg een groter risico op breuken (vooral pols en heup) en inzakking van de wervels.
Waarom hebben vrouwen vaker last van osteoporose?
Vrouwen hebben veel vaker en op jongere leeftijd met osteoporose te kampen dan mannen. De oorzaak is tweeledig.
Enerzijds wordt het bot gedurende de jeugdjaren opgebouwd (en dan vooral tijdens de groeispurt rond de puberteit). Jongens bouwen meer skelet op dan meisjes omdat hun groeispurt ongeveer een jaar langer duurt dan die van meisjes (3 jaar tegenover 2 jaar). Rond het 25ste levensjaar wordt de piekbotmassa bereikt. Het is van belang die piekbotmassa door de juiste voeding en levensstijl zo optimaal mogelijk te krijgen en te houden. De kwaliteit van het beendergestel wordt echter ook voor 60 à 70 % door erfelijke factoren bepaald.
Anderzijds zijn er de oestrogenen die er bij de vrouw voor zorgen dat er een goed evenwicht is tussen botopbouw en botafbraak. Door de menopauze valt de hormoonproductie in de eierstokken weg en moet zij het met veel minder oestrogenen stellen dan voorheen. Er worden wel nog hormonen in het vetweefsel en in de bijnieren geproduceerd, maar onvoldoende om dat evenwicht in stand te houden. Daardoor worden vrouwen ouder dan 55 beschouwd als risicogroep. Vrouwen die vroeg in de menopauze komen (voor de leeftijd van 45 jaar) lopen een nog groter risico.
Is osteoporose een typisch menopauzeverschijnsel?
De geleidelijke ontkalking begint vanaf ongeveer 35 jaar en versnelt bij vrouwen na de overgang
(vooral de eerste vijf jaar na de laatste menstruatie). Het is dus niet echt een overgangsverschijnsel maar eerder een probleem van de postmenopauze wanneer de beschermende werking van de oestrogenen is weggevallen.
Wat zijn de symptomen van osteoporose?
Botontkalking ontstaat doorgaans onopgemerkt en pijnloos, maar de gevolgen ervan kunnen behoorlijk ernstig zijn. De ziekte wordt vaak vastgesteld nadat men een breuk oploopt. Dit gebeurt soms gewoon door stoten of een lichte val. Vaak zijn het in eerste instantie wervelbreuken die optreden. In veel gevallen gaat dit inzakken gepaard met acute, ernstige pijn en velen houden hier chronische invaliderende rugpijn aan over. Door het inzakken van meerdere wervels gaat de lichaamslengte van de persoon afnemen en de ruggengraat krommen.
Door die kromming krijgt men problemen met de organen en gaat men voorovergebogen lopen met evenwichtsverlies. Dit leidt dan mogelijks weer tot vallen en botbreuken. Het zorgt in elk geval voor ernstige beperkingen bij de dagelijkse activiteiten. Bij osteoporose worden vooral wervelfracturen, polsfracturen en op hogere leeftijd heupfracturen gezien, maar ook andere plaatsen zoals de ribben of de bovenarm kunnen getroffen worden.
Risicofactoren osteoporose
Sommige omstandigheden verhogen de kans op osteoporose:
- Roken
- Overmatig gebruik van alcohol (meer dan 2 glazen per dag) en frisdrank
- Teveel aan koffie en cafeïnehoudende dranken
- Teveel stresshormonen
- Lange, slanke lichaamsbouw
- Genetisch bepaalde botstructuur (osteoporose bij familieleden)
- Te weinig beweging
- Langdurige bedlegerigheid van meer dan 3 maanden
- Te weinig zon en daardoor te weinig vitamine D-aanmaak
- Periodes van lage oestrogeenspiegels, menopauze
- Tekorten aan mineralen in de voeding
- Medicatie: corticosteroïden, schildklierhormonen, maagzuurremmers, antihormonale therapie,..
- Slechte voedselopname: ziekten die slechte voedselopname veroorzaken en medicatie die de voedselopname verstoort
- Bepaalde ziektes zoals bv. reumatoïde artritis
Magere vrouwen zijn vatbaarder voor osteoporose doordat ze onvoldoende vetweefsel hebben en daardoor minder oestrogenen produceren. Het is immers in het vetweefsel dat androgenen worden omgezet in oestrogenen. Androgenen zijn normaal gezien na de menopauze nog in voldoende mate aanwezig in het lichaam. Door hun beperkte gewicht (< 60 kg of BMI < 20) zijn de mechanische krachten en de zwaartekracht bij tengere vrouwen ook kleiner met als gevolg minder stimulatie van de botaanmaak.
Kan je osteoporose voorkomen met de juiste voeding, beweging en supplementen?
Naast erfelijke aanleg bepalen goede voeding en regelmatige lichaamsbeweging de optimale botdichtheid. Het is dus groot van belang om daar doorheen je hele leven aandacht aan te besteden. Roken en overmatig alcoholgebruik zijn uit den boze en koffiegebruik moet beperkt worden tot maximum 3 à 4 kopjes per dag.
Stoffen die onontbeerlijk zijn voor het bot zijn calcium en magnesium, vitamine D, vitamine K2, vitamine A, silicium, borium, mangaan, zink, vitamine C. Men waarschuwt voor een te lage aanvoer van mineralen en vitaminen, te veel verzurende voedingsmiddelen (suiker, vlees, vis, kaas, granen), te veel fosforhoudende voedingsmiddelen (cola, zuivel).
Natuurlijke (onbewerkte) voeding, voornamelijk bestaande uit heel veel groenten en fruit is de boodschap. Broccoli, groene kool, groene bladgroenten, peulvruchten, sardientjes uit blik, gedroogde vijgen, noten en sesamzaad bevatten veel calcium en magnesium.
Er kunnen ook geneeskrachtige planten worden ingezet (bijvoorbeeld brandnetel: botverhogend en ontzurend). Voedingsmiddelen die fytaat (zemelen) of oxalaat (rabarber, spinazie) bevatten, remmen de opname van calcium in de darmen. Het is beter om het eten van dierlijke eiwitten te beperken omdat deze een zuurvormende reactie in het lichaam veroorzaken die moet geneutraliseerd worden door calcium, waardoor de calciumreserves in de beenderen moeten aangesproken worden om het evenwicht te herstellen.
Vitamine D bevordert de opname van calcium uit de voeding en is noodzakelijk voor een goede spier- en zenuwfunctie. Zo helpt het indirect om niet te vallen. In onze contreien hebben mensen vaak een Vitamine D-tekort. Dit kan met een bloedonderzoek opgespoord worden. Vitamine D maakt men grotendeels zelf aan via zonlicht op de huid (dagelijks buiten komen!) en haalt men voor een beperkt deel uit de voeding, met name uit vette vissoorten zoals sardienen, tonijn, zalm, haring, makreel en ook uit eigeel en lever. Er zijn goede preparaten beschikbaar met de juiste verhouding calcium/vitamine D. Het is echter af te raden op eigen houtje dergelijke supplementen te nemen zonder raad van arts en apotheker!
Als je als tiener veel beweegt kan de leeftijd waarop je eventueel osteoporose krijgt vijf tot vijftien jaar later vallen. Verschillende keren per dag en elke dag korte, intensieve bewegingen die het beendergestel flink belasten zijn het beste, ook op oudere leeftijd. Alle vormen van beweging zijn goed: trappen lopen, stappen, fietsen, tuinieren, schoonmaken, … . Men kan ook wat aan sport doen: wandelen, lopen, dansen, krachttraining met lichte gewichten, golf, badminton, touwtjespringen, … . Zwemmen is minder doeltreffend omdat de zwaartekracht niet kan inwerken. Minstens drie keer per week flink bewegen gedurende minstens vijftien minuten is aanbevolen. Daarnaast is het om allerlei gezondheidsredenen ook van belang om elke dag een half uur matig intensief te bewegen. Evenwicht en coördinatie zijn ook belangrijk voor de valpreventie op hogere leeftijd: tai chi of yoga bijvoorbeeld kunnen daarbij helpen.
Ik heb osteoporose… Wat nu?
De processen die zich afspelen in het bot zijn heel complex. Er is wereldwijd al heel veel onderzoek gedaan op het vlak van osteoporose. Het goede nieuws is enerzijds dat er een goede preventie mogelijk is, die weliswaar zo vroeg mogelijk moet in acht genomen worden. anderzijds zijn er verschillende degelijke behandelingsmethoden. Om botbreuken te voorkomen is er effectieve medicatie beschikbaar.
Na onderzoek bepaalt de arts of medicatie aangewezen is. Daarbij zijn er verschillende mogelijkheden en globaal kan men stellen dat met de juiste behandeling het breukrisico ongeveer gehalveerd kan worden. Er bestaan 3 types medicatie tegen osteoporose: remmers van de afbraak, stimulatoren van de aanmaak en middelen die gelijktijdig de afbraak remmen en de aanmaak bevorderen.
Het is daarbij ook van belang de adviezen in verband met de juiste voeding, beweging en voldoende vitamine D op te volgen. Bovendien moet men ook de nodige maatregelen nemen om valaccidenten te vermijden.
Regine Cornelus is Zelfstandig Menopauzeconsulente. In haar praktijk begeleidt ze dagelijks vrouwen in de overgang. Ze speelt op die manier een belangrijke rol op curatief én preventief vlak bij overgangsklachten. Ze heeft ook veel aandacht voor voeding en levensstijl. Meer weten over Regine en haar werk? Neem een kijkje op haar website!
