Agaricus

Heilzame paddenstoelen

Bij goed weer schieten paddenstoelen in slechts één nacht uit de grond en vormen ze soms kringen die "heksenkringen" genoemd worden. Vandaar dat men in vroegere tijden aan paddenstoelen mysterieuze krachten toedichtte. Aan de andere kant: in de Duitse taal is er het woord "Glückspilz" en dat staat voor een persoon wie altijd alles meezit, die veel geluk heeft in zijn leven. 

Paddenstoelen: iets bijzonders

Als gif of als drug, als gelukssymbool of als medicijn; paddenstoelen waren in alle tijden iets speciaals en het bijgeloof dat er rond hangt is te danken aan hun uitzonderlijke eigenschappen. Hildegard von Bingen beschreef ze reeds en in Japan, Korea en China waren ze zeer geliefd in de volksgeneeskunde. Ondertussen bevestigen talrijke onderzoeken uit Azië en de USA wat ooit door ervaringsdeskundige genezers al eeuwenlang beschreven werd. Enkel in Europa dringt de erkenning van de goede eigenschappen van paddenstoelen slechts traag door.

Helend en energieopwekkend

Om zich tegen virussen, bacteriën en andere belagers zoals schimmels te beschermen, maken paddenstoelen een rijtje stoffen aan die ook voor mensen gezond zijn. Vooral aan de paddenstoelen die op bomen groeien wordt helende kracht toegeschreven.

Studies wijzen uit dat paddenstoelen preventieve en therapeutische effecten hebben: zij versterken het immuunsysteem, waar zij het lichaamseigen evenwicht terug herstellen en de lichaamsfuncties reguleren. Daarmee houden ze de mensen fit en vertragen het verouderingsproces. Volgens de traditionele Chinese geneeskunst zijn daar geen aparte bestanddelen van de paddenstoelen voor verantwoordelijk. Het is het samenspel van de inhoudsstoffen in zijn geheel dat de paddenstoel zo waardevol maakt.

Van nabij bekeken

12 soorten paddenstoelen die in de Mykotherapie ter behandeling van verschillende kwalen aanbevolen worden, zijn wetenschappelijk onderzocht. Daartoe behoren Shiitake, Maitake en Reishi. Alle drie zijn (als preparaten) ondertussen in Azië en in de USA tot de ondersteunende kankertherapie toegelaten, en aan alle drie wordt een lange rij gunstige eigenschappen toegeschreven. Elke soort apart bezit zekere hoofdwerkstoffen aan dewelke de soort zijn specifieke werking dankt.

Drie soorten

Shiitake, de koning

Shiitake (Lentinula edodes), de koning der paddenstoelen, geldt met zijn kruidig aroma als delicatesse en is na de champignon de meest gegeten voedingspaddenstoel wereldwijd.
Reeds 2000 jaar geleden werd deze Shiitake aanbevolen door de traditionele Chinese geneeskunde, onder andere bij verkoudheid en zwakte. Volgens inzichten van Dr H. Knopf, voorzitter van de Duitse Vereniging voor Heilzame Paddenstoelen (DVHP), is Shiitake dé beschermer van het immuunsysteem en draagt deze paddenstoel zijn titel van koning der paddenstoelen met recht en reden.
Uniek aan de Shiitake is de goed onderzochte stof Lentinan: dit polysaccharide werkt volgens Dr Knopf vooral op de darmflora, waar het de goede bacteriën versterkt en een ontregeling van de balans in de darmflora bijvoorbeeld door Candida albicans tegenwerkt. De darm zou de sleutel voor het immuunsysteem zijn omdat bijna drie vierde van de afweercellen zich in het darmslijmvlies bevindt.
Lentinan heeft echter ook een ongewenst effect: het kan allergische huidreacties uitlokken, onder artsen als „Shiitake – Dermatitis“ bekend. Volgens het Duitse Bondsinstituut voor Risico-beoordelingen  traden zulke reacties tot nu toe echter uiterst zelden op. Bovendien zou bij het ontstaan ervan, zoals ook bij het ontstaan van andere levensmiddelen allergiën, nog een aantal andere oorzaken betrokken zijn.

Maitake, de dansende

Japanse paddenstoelenverzamelaars moeten waren vreugdedansen uitgevoerd hebben, telkens ze een exemplaar van de aromatisch smakende Maitake (Grifola frondosa) gevonden hadden. Daarom heet deze paddenstoel tot op de dag van vandaag ‘de dansende paddenstoel‘. Zijn Duitse naam „Klapperschwamm“ wijst vermoedelijk op de gekloofde vorm. Volgens de DVHP is Maitake dé paddenstoel om te vermageren omdat er bij het verteren minder vet in het weefsel zou opgeslagen worden.
Zijn bijzondere plaats binnen de medicinale wereld dankt Maitake aan de zo genoemde betaglucanen uit de groep van polysacchariden: zij activeren bepaalde witte bloedlichaampjes en ondersteunen het immuunsysteem bij zijn afweer voor virussen en bacteriën.  Amerikaanse studenten bevestigden dat beta-glucanen de groei van tumoren kunnen remmen. Door hun anti-toxische effecten kunnen zij ongewenste nevenwerkingen bij chemotherapie verzachten.
Artsen bevelen Maitake extracten bovendien aan bij diabetes, vooral bij type 2 en bij hoge bloeddruk. Verdere onderzoekingen gaven aan dat Maitake, net als Shiitake en Reishi, grote hoeveelheden Ergosterine bevatten, een voorstadium van vitamine D dat osteoporose voorkomt.

Reishi, de bron van jeugd

De paddenstoel ziet er uit als een hoed met donkerrode lak overtrokken: daarom heet hij in het Duits  „Glänzende Lackporling“ (ganoderma lucidum). Het Japanse woord „Reishi“ duidt op een lang leven en ook de Chinese naam „Ling Zhi“ betekent „goddelijke paddenstoel der onsterfelijkheid“. Deze boompaddenstoel die tot 15 cm groot wordt, geldt in gans Azië als bron van jeugd. Als voedingspaddenstoel is hij niet geschikt omdat hij extreem hard is en bitter smaakt.
Daar Reishi bepaald klimatologische voorwaarden nodig heeft om te gedijen, was hij eerder zeldzaam in de vrije natuur en voordat hij geteeld werd. In China was deze paddenstoel enkel voorbehouden aan de keizer maar ondertussen is hij bevorderd tot een van de best onderzochte heilzame paddenstoelen.

Zijn uitstekende werkstoffen zijn behalve de beta-glucanen, de zo genoemde triterpenen: deze gelden als middel tegen allergieën. Ze verminderen ontstekingen en de productie van histaminen en worden aldus ook bij chronische bronchitis, asthma en reumatische artritis ingezet. Er is ook nog de bijkomende bijzondere werking van triterpenen op hart en bloedvaten : ze doen de bloeddruk dalen en versterken het hart en het bloeddoorstromingssysteem.

Als thee gedronken, werkt Reishi volgens DVHP rustgevend. Zijn naam als bron der jeugd dankt hij aan zijn eigenschap van radicalenvanger. Daarmee kunnen ouderdomsgerelateerde beschadigingen van het hart, de lever en de nieren verminderd worden en arteriosclotische vaatvernauwingen verminderd worden, zo schrijft men in het DVHP boek „Heilzame paddenstoelen“.  Bijzonder opvallend zouden de verjongende effecten zijn op de huid.

Noch plant noch dier

Paddenstoelen behoren tot de oudste levenswijzen. Nadat ze lange tijd bij het plantenrijk geklasseerd waren, stelden botanici vast dat ze een eigen groep onder de organismen vormen: zoals planten blijven ze trouw aan hun standplaats maar ze hebben geen chlorophyl (bladgroen) en er is ook geen fotosynthese aanwezig.
Zoals insecten bestaan ze voor het grootste deel uit chitine, wat hen moeilijk verteerbaar maakt. Zoals bacteriën vormen vele paddenstoelen afgestorven organisch materiaal om in humus.
Wat de verzamelaar vreugde bezorgt is eigenlijk enkel de zichtbare vrucht van de paddenstoel: het paddenstoelenlichaam, de zo genoemde mycel, bestaat uit een fijne vezelvlecht die onder de aarde of in het hout van een boom groeit. Er zijn drie groepen, ingedeeld naar het levensverloop: paddenstoelen die organisch materiaal in humus omzetten, paddenstoelen die in symbiose leven, bijvoorbeeld met een boom, en parasiet-paddenstoelen.
Botanici schatten dat er wereldwijd ongeveer 10 à 12000 grote soorten paddenstoelen bestaan. Voeg daar nog de micro paddenstoelen bij en dan kom je aan 1,5 miljoen soorten! Het juiste aantal weet niemand want voortdurend worden nieuwe soorten ontdekt. Vast staat: na de insecten zijn de paddenstoelen de meest voorkomende organismen wereldwijd.

Water, mineralen en weinig vet

Behalve hun therapeutische waarde bezitten paddenstoelen nog een culinaire waarde: paddenstoelen zijn uiterst waardevolle kost: caloriearm want ze bestaan voor 90° uit water en rijk aan eiwitten, mineralen, sporen en vitaminen. Ze zuigen deze als een spons uit hun omgeving op.
Dat ze onder bepaalde omstandigheden ook radioactiviteit en zware metalen opnemen, schaadt hun reputatie als gezonde delicatesse. Daarom is een betrouwbare kwekerij belangrijk, beklemtoont de Vereniging. Betrouwbare leveranciers zijn deze die paddenstoelen op onbehandeld substraat kweken en zich door, door de overheid gecontroleerde, labo’s laten testen.

Poeder of extract?

In de handel vindt je heilzame paddenstoelen vers of gedroogd, als poeder of als extract. Er is een belangrijk verschil tussen poeder en extract: in het poeder zitten alle eigenschappen van gedroogde en vermalen paddenstoelen. Het extract bevat alleen de losse bestanddelen.
Wie de ontgiftende of ontslakkende werking wil ondervinden, neemt best het krachtige poeder in. Staat een versterking van het immuunsysteem op het programma of gaat het om een zware ziekte, dan zijn de werkzame extracten beter, volgens de Vereniging. De inname van heilzame paddenstoelen bij ziekten moet altijd met de arts besproken worden.
Overigens kunnen verse, eetbare, heilzame paddenstoelen ook gewoon in een smakelijke maaltijd verwerkt worden. Ter voorkoming van ziekte en om de vitaliteit van het lichaam te behouden beveelt de Vereniging aan om regelmatig paddenstoelen op het menu te zetten.
(Auteur: Gisela Dürselen)